ŚODHANA Sześć Rytuałów Oczyszczenia

Szatkarma, Szatkriya - Sześć Rytuałów Oczyszczających (Oczyszczenia)

W autentycznej Hatha Jodze opisywanej w starożytnych traktatach (m.in. "Hatha Joga Pradhipika" czy "Gheranda Samhita"), jako podstawę treningu wymienia się Sześć Rytuałów Oczyszczenia, zwanych w oryginale Śodhana lub Szatkarman. Jest to sześć różnych ćwiczeń oczyszczających, które niestety rzadko zaleca się do praktykowania w większości szkół  jogi świata zachodniego, a przecież służą one także do tego ażeby prawidłowo wykonywać Āsany. Wzmacniają i oczyszczają ciało, oraz  sześć aspektów zmysłowej natury, co powoduje rozpuszczanie sfer naszej niższej, egotycznej natury. Gdy ciało i umysł są  osłabione dolegliwościami, trudno wówczas w pełni z korzystać z dobrodziejstw, jakie ze sobą niosą pranajamy i asany. W niektórych tradycyjnych szkołach Hatha Jogi nakazuje się nawet około trzyletni okres oczyszczania wedle tych metod i dopiero po ukończeniu tego  procesu możliwe jest rozpoczęcie ćwiczenia āsan. Metodami tymi są: Dhauti, Basti (Vasti), Neti, Trataka, Nauli (Lauliki), Kapālabhāti

I. Dhauti 

Jest to oczyszczanie całego przewodu pokarmowego, zarówno zewnętrznie jak i wewnętrznie.

Swami Swatmarama w "Hatha Joga Pradipka" opisuje dhauti jako oczyszczanie z flegmy i daje ścisłą instrukcję wykonania. Polega ono na połknięciu nawilżonego paska tkaniny o szerokości czterech palców i długości ok. 6 metrów i wyciągnięciu go przez usta.  Pomaga to pozbyć się m.in. problemów trawiennych, nadkwasoty, nieświeżego oddechu. Nazywa się to vastradhauti.

W innym klasycznym dziele o Hatha Jodze - Gheranda Samhita - autor bardzo szczegółowo podszedł do tematu i samo dhauti kriya dzieli na cztery kategorie, a w  każdej z nich podaje kilka sposobów na oczyszczanie. 

1. Obmywanie wewnętrzne (antaradhauti)

2. Czyszczenie jamy ustnej (dantadhauti)

3. Oczyszczanie serca (hrddhauti)

4. Oczyszczanie odbytnicy (mulaśodhana)

Obmywanie wewnętrzne (antaradhauti) dzieli się na cztery części:

a) oczyszczanie wiatrem (vatasara dhauti) - połykanie powietrza przez usta ułożone w dziub kruka (kaki mudra), a potem wydalanie go odbytnicą.

b) oczyszczanie wodą (varisara dhauti) 

- picie lekko osolonej wody w ilości ok 2-3 litrów i wydalenie jej odbytem.  Jest to praktyka silnie oczysczająca całe ciało.

c) oczyszczanie ogniem (vahnisasara dhauti, agnisara) 

- ćwiczenia agnisary, naprzemiennego przyciskania i rozlużniania pępka lub jelita w stronę kręgosłupa w formie dynamicznej lub statycznej. Wzmaga to silnie ognień żołądkowy.

d) oczyszczanie zewnętrzne (bahiskrta dhauti)

- bahiskrta dhauti jest ektremalnie trudna do wykonania, gdyż polega na wyczyszczeniu kiszki stolcowej i jednym z warunków wykonania jest umiejętność zatrzymania uprzednio wtłoczonego do żołądka powietrza przez półtorej godziny. Inni interpretują tę umiejętność, jako wstrzymanie oddechu na ten czas, jednak w Gheranda Samhita ryszi Gheranda pisze o "zatrzymaniu wiatru w żołądku przez póltora godziny". Niemniej w tym samym dziele autor pisze, że to ćwiczenie "nie jest łatwe do wykonania nawet przez bogów".

Czyszczenie jamy ustnej (dantadhauti) wykonujemy na pięć rónych sposóbów w celu całkowitego oczyszczenia:

a) czyszczenie zębów (danthamuladhauti) 

- starożytni polecali tarcie zębów proszkiem z areki katechu (gatunku rośliny należącym do rodziny arekowatych, dawniej nazywanych palmowatymi) lub czystą ziemią. W systemach ajurwedyjskich stosuje się różne pasty i proszki, będące zazwyczaj mieszankami różnych ziół. Zaleca się czyszczenie zębów o poranku jako najbardziej skuteczne. 

b) czyszczenie języka (dźiwahśodhana) 

- czyszczenie języka poprzez włożenie do gardła i pocierania nasady języka trzema palcami: wskazicielem, środkowym i serdecznym. Język należy spłukiwać wielokronie wodą, aby usunąć flegmę, a następnie wcierać w niego masło (ghi) i mleko. Szczypcami należy delikatnie i powoli język wyciągać na zewnątrz w celu wydłużenia go. Powinno się to wykonywać dwa razy dziennie - przed wschodem i zachodem słońca. 

- czyszczenie języka za pomocą drewnianego patyka, łyżeczki lub taśmy metalowej (np.miedzianej lub srebrnej). Za pomocą jednego z tych przyrządów zeskrobujemy nieczystości z języka, na którym gromadzą się niezliczone toksyny, odpowiedzialne za wiele chorób i nieświeży oddech. Systematyczne czyszczenie języka ulepsza i wysubtelnia zmysł smaku.

c) czyszczenie uszu (karnadhauti)

- czyszczenie uszu jednocześnie palcem wskazującym i serdecznym, poprzez wykonywanie nimi ruchów okrężnych w małżowinie usznej. Codzienna praktyka karnadhauti przynosi oczyszczenie zmysłu słuchu, dzięki czemu adept może słyszeć mistyczne dźwięki (नाद Nāda).

d) czyszczenie zatok (kapalrandhradhauti)

- masowanie, pocieranie kciukiem prawej ręki wgłębienia na czole koło nasady nosa. Opcjonalnie też ruchami okręznymi ponad linią brwi i na środku czoła ku górze, a także masaż skroni. Powinno się je robić po przebuzeniu i posiłkach wieczornych. Dzięki temu oczyszczają się naczynia krwionośne i pobudza się jasnosłyszenie. Metod tych należy nauczyć się pod okiem instruktora. 

e) czyszczenie oczu (chakshadhauti) 

- płuczemy gałki oczne osoloną wodą (sól fizjologiczna). Naczynie pełne wody przykładamy do oczu, odchylamy głowę i kilkukrotnie mrugamy, ponownie pochylamy się do przodu i powtarzamy czynność na drugie oko. 

Oczyszczanie serca (hrdhauti) 

- jedną z technik z zakresu hrdhauti jest wspomniana w Hatha Joga Pradipika vastradhauti, czyli połykanie cienkiej i długiej szmatki. 

- wymienia się też dandadhauti - na podobieństwo połykania szmatki połyka się tutaj łodyge babki lub kurkumy, aby ją wraz z flegmą wydobyć z powrotem.

- trzecią techniką jest vamanadhauti: ponad 1,5 litra wody pijemy do oporu, po chwili kurczymy żołądek wkładamy dwa palce na język i wymiotujemy całość.                                                                                        

Oczywiście ćwiczenie to wykonujemy 3-4 godziny po posiłku. Do wewnętrznego płukania też dobrze stosować wodę lekko osoloną. 

Oczyszczanie odbytnicy (mulaśodhana) 

- za pomocą palca lub łodygą korzenia kurkumy należy starannie oczysczać odbytnicę wielokrotnie płucząc ją wodą. Pomaga to w zatwardzeniach, niestrawności, wzmaga ogień trawienny i powiększa wigor.

II Basti (Vasti)

Są to wszelkie rodzaju lewatywy służące oczyszczeniu dolnej części układu pokarmowego od odbytnicy aż do żołądka. Dzieli się je na dwa rodzaje - wodne (dźalabasti) i suche (sukszmabasti).

Te pierwsze wykonujemy na kilka sposobów, a jednym z nich jest wciąganie i wydalanie wody przez odbyt, stojąc w wodzie po pas w pozycji utkatasana.

Inną metodą stosowania lewatywy jest wlewanie do odbytnicy 2x 2,5 litra wody, siedząc w pozycji klęcznej. Wodę po wlaniu należy dobrze „wymieszać” w jelitach i wydalić na zewnątrz.

Dobrym systemem jest rozpoczęcie płukania od wlania pierwszego dnia pół litra wody, następnego dnia cały litr, zrobić dzień przerwy i wlać półtorej litra i po następnych, tym razem dwóch dniach przerwy wlać dwa litry wody. Jogini polecają robić lewatywę najlepiej w godzinach nocnych.

Lewatywy służą odmłodzeniu i pokonaniu wszelkich chorób i starości, a płukanie jelita grubego zapobiega rakowi tego jelita! Znane są częste przypadki kiedy to starzy ludzie przykuci do łóżka przez wiele miesięcy, po kuracjach lewatywą wstawali o własnych nogach niczym nowo narodzeni, gdyż masy kałowe zalegające jelito grube przyśpieszają  rozkład organizmu oraz starzenia. Stosuje się lewatywy wodą lekko osoloną oraz w postaci wlewów ziołowych w wypadku konkretnych dolegliwości.

Suche basti wykonuje się w pozycji paścimotasana: ruszamy jelitami i naprzemiennie zaciskamy zwieracz odbytnicy i rozluźniamy (aświnimudra). To pomocne przy problemach z zatwardzeniami, wzmaga ogień trawienny i usuwa wzdęcia.

III  Neti 

 To techniki w doskonały sposób oczyszczające kanały nosowe. Są trzy sposoby  płukania nosa wodą, które nazywają się dżala neti:

- wciągamy wodę lub wlewamy za pomocą dzbanuszka do lewego nozdrza, a wypuszczamy prawym i odwrotnie: wciągamy prawym- wypuszczamy lewym.

- wciągamy wodę nozdrzami a wypuszczamy ustami.

- nabieramy wodę ustami a wypuszczamy nosem.

Najlepiej do tego stosować wodę źródlaną, nie zimną, w temperaturze ciała, lekko osoloną. Po Płukaniu nosa należy dobrze osuszyć nos. W tym celu powinno się przekręcać głowę i wydmuchiwać powietrze ażeby woda pozostająca w kanałach nosowych została całkowicie wypróżniona.

Stosuje się też czyszczenie nosa za pomocą wprowadzenia do nozdrzy cienkiej taśmy bawełnianej, ale wymagana  jest przy tym uprzednia konsultacja z Nauczycielem, gdyż jest to zaawansowana praktyka wymagająca ostrożności, zwie się ona sutra neti. Praktyki te leczą m.in. z alergii, katarów, nieżytów nosa i gardła oraz migreny.

IV Trātaka  (Wpatrywanie)

Są to techniki wpatrywania się, skupienia, zogniskowania, koncentracji na obiekcie. Znane są różne sposoby wykonywania trataki, takie jak wpatrywanie w płomień świecy, błyszczący punkt, własny palec czy punkt na czubku własnego nosa, lub też, co najbardziej polecane, koncentracja na zdjęciu Guru, Mistrza. Różne formy trātaka używane są przez buddystów Zen oraz w kontemplacjach chrześcijańskich.

- siedzimy wyprostowani, płomień świecy znajduje się na wysokości naszych oczu około  pół metra przed nami. Wpatrujemy się w płomień jak najdłużej nie zamykając powiek i kiedy oczy nasze się zmęczą zamykamy je i odprężamy, skupiając wewnętrzyny wzrok na pojawiającym się refleksie płomienia. Staramy się wewnętrzny płomień utrzymać w umyśle jak najdłużej. Wykonujemy to ćwiczenie 15- 20 minut. Dzięki temu ćwiczeniu znika chaos myśli, oczyszcza się zmysł widzenia, nabieramy przejrzystości myślenia, a co najważniejsze stopniowo poprawia się wzrok i znikają depresje!

- wykonujemy trātakę na wschodzie lub zachodzie słońca, wtedy, gdy słońce jeszcze/już nie razi. Jest to potężna antydepresyjna lecznicza praktyka. Pozytywnie wpływa na wzrok powstrzymując go przed słabnięciem.

- koncentrujemy się na wysuniętym przed siebie kciuku, przybliżając go i oddalając, zatrzymujemy kciuk i staramy się patrzeć niejako przez niego jak najdalej. Jest to przykład ćwiczenia wzmacniającego mięśnie gałek ocznych i zapobiegające osłabieniu wzroku...

V Nauli (Lauliki)

 Są to tzw. Bandha,  które wykonuje się najlepiej bezpośrednio po kąpieli. Bandha są to ćwiczenia napinania i rozluźniania brzucha, wzmacniające przy tym cały pas przepony, leczące wszystkie choroby wewnątrz brzucha, wzmagające siłę trawienia. Oprócz metod dla zaawansowanych stosuje się powszechnie dwa warianty wykonywania nauli:

- siedzimy w siadzie klęcznym (virāsana) z głową pochyloną , język mamy wytknięty tak aby dotykał brody i robimy gwałtowny wdech wciągając brzuch i wydech rozluźniając go. Ćwiczenie to bardzo dobrze czyści jelita i wzmacnia mięśnie przepony, zapobiega przepuklinie i wielu chorobom jamy brzusznej.

- siedzimy jak uprzednio i przesuwamy mięśnie brzucha raz w lewo raz w prawo, angażując przy tym pępek i dolną oraz górną część brzucha jednocześnie. Jogini polecają to nauli w trakcie wykonywania vastradhauti (połykania taśmy).

Popularne ćwiczenie Uddhijana Bandha z unoszeniem przepony i wciąganiem mięśni brzucha, należy do klasycznej grupy ćwiczeń typu Nauli, podobnie i Agnisara robiona w rytmie szybszego oddychania i kurczenia mięśni, pępka na wydechu. Ćwiczenia Nauli wykonuje się też w pozycji lotosu oraz stojąc w pozycji Jeźdźca (Aśvasanghalam).

VI Kapālabhāti 

Są to ćwiczenia oczyszczania płuc i głowy za pomocą oddechu lub wody, dzięki czemu aura wokół naszej głowy jaśnieć będzie niczym u Świętych Bożych.

- bierzemy wdech przez lewe nozdrze i wydychamy docelowo nawet czterokrotnie dłużej przez prawe, naśladując miech kowalski i odwrotnie, wdech prawym - wydech lewym. Jest to Vama – Krama, Oddech Naprzemienny.

- wdychamy powietrze przez oba nozdrza i wydychamy docelowo nawet cztery razy dłużej, na wzór miecha kowalskiego ustami. Można wyobrazić sobie przepływającą przez nas (z góry w dół) wodę. Ten sposób bardzo uporządkowuje wszelkie zaburzenia emocjonalne.

- wdech nabieramy przez usta a wydech docelowo nawet czterokrotnie dłuższy wykonujemy przez nos. To ćwiczenie harmonizuje myśli. Dodatkowo można jeszcze wyobrazić sobie przepływający przez nas w trakcie oddychania ogień, który rozchodzi się od pępka aż do kończyn. Rytm oddechu na początku jest równy, a potem stopniowo coraz bardziej wydłużamy wydech.

Wjutakrama, to oczyszczanie głowy za pomocą wody, poprzez wciągnięcie wody przez oba nozdrza i wypuszczenie ustami.

Sitkrama, to wciągnięcie wody ustami a wypuszczenie nozdrzami.

Ryszi Gheranda pisze, że na tego, kto praktykuje te ćwiczenia, nigdy nie przyjdzie starość i zgrzybiałość go nie oszpeci. Znikną wszelkie zaburzenia flegmy.

Obok powyższych technik oczyszczających w Jodze stosuje się też posty, ostatnio bardzo popularne. W czasie postu trawione zostają wszelkie nieczystości, które zalegają nierzadko po kilkanaście lat w organiżmie człowieka. W trakce postu ciało pozbywa się znakomicie zbędnego bagażu w postaci toksyn, zbędnego tłuszczu, chorych komórek jak również komórek rakowych! Częste są przypadki tzw. zagłodzenia nowotworu poprzez długotrwałe posty. Posty powinno się wykonywać w stanie rónowagi psychicznej, a przede wszystkim nalezy wykonywać post w pełni świadomym. Zaleca się też z góry określić długość postu i ścisle trzymać się wyznaczonego terminu. Postu nie skracamy ani nie wydłużamy. Jest to także praktyka wzmacniania woli, zatem uprzednie założenie czasu trwania i ścisłe się jego trzymanie, jest jak najbardziej uzasadnione. Oczywiście osobom niewprawionym poleca się na początku stosowanie jedno - dwudniowych postów najlepiej w rytmie księżycowym. 

   

 Powyższy pobieżny opis praktyki Śodhana ma na celu raczej jedynie przybliżenie  metod tradycyjnej ścieżki Nathsampradaja Hatha Jogi, niźli służyć  jako ścisły instruktaż do wykonywania tych praktyk, chociaż  po dokładnej konsultacji z Nauczycielem może okazać się przydatną lekcją przypominającą te praktyki. Należy też mieć na uwadze, że praktykę Śodhana wykonuje się w różnych cyklach czasu, o które też należy spytać osobę prowadzącą nas na Ścieżce.  Często usłyszeć można z ust różnych pseudoinstruktorów, że są to elementy Jogi przedawnione, zupełnie niepotrzebne zachodniemu człowiekowi. Nic bardziej mylnego i zwodzącego! Właśnie dla człowieka zachodniego, którego zdrowie psychiczne i fizyczne jest już od najmłodszych lat dość mocno zszargane, takie procesy oczyszczania są wręcz niezbędnym i koniecznym elementem dla zbudowania właściwych podstaw, fundamentów na ścieżce Hatha Jogi. Niektóre asany mają na celu wyrzucenie zanieczyszczających toksyn z poszczególnych organów wewnętrznych i jeśli ciało jest w wysokim stopniu zanieczyszczone, to może to powodować po treningu skoki ciśnienia krwi, bóle głowy, czy bóle stawów i mięśni. Starożytni jogini mieli tego świadomość, stąd też w klasycznych systemach tak duży nacisk na oczyszczanie jest kładziony.

Współczesna dieta przeciętnego człowieka, składająca się z produktów wysoce przetworzonych, mocno zanieczyszcza nasze organizmy silnie toksycznymi związkami, które mają bardzo negatywny wpływ na naszą psychofizyczną formę. Także tryb życia w ciągłym pośpiechu i stresie przyczyniającym się do zaburzenia równowago chemicznej w organiźmie, jest wysoce niekorzystny dla naszego organizmu, poprzez odkładanie się w nim wytwarzanych w nadmiarze hormonów.  Dlatego skorzystanie z nauk starożytnych Ryszich (Mędrców) w temacie oczyszczania, w dzisiejszych czasach wydaje się być jeszcze bardziej uzasadnione.

 

Om Namaśsiwāja Adîśwarāja!